Granica na olzie

Bez szlabanów (2007)

Marian Dembiniok

Strefa Schengen to obszar, w którym panuje swoboda przemieszczania się i nie obowiązuje kontrola na wewnętrznych granicach państw, przy jednoczesnym zachowaniu ścisłych i ujednoliconych kontroli na granicach zewnętrznych. Wszyscy obywatele krajów członkowskich mogą przekraczać granice wewnętrzne. Wraz ze zniesieniem granic stworzono System Informacyjny Schengen (SIS), który jest wspólną, elektroniczną bazą danych o osobach i przedmiotach. Podczas zwykłej kontroli na drodze można sprawdzić, czy dany samochód nie został skradziony, albo czy kierowca nie jest poszukiwany. Do SIS każde państwo członkowskie wprowadza określone dane, które są dostępne dla służb innych krajów.

Jednocześnie prowadzone są tzw. kontrole mobilne na terenie całej strefy, które mają na celu weryfikację, czy dana osoba miała prawo przekroczyć granicę strefy Schengen i czy ma prawo przebywać na jej terytorium. Dlatego udając się do innego kraju strefy Schengen, należy mieć przy sobie dokument tożsamości – paszport lub dowód osobisty.

Pomieszczenia służb granicznych stały się siedzibą Stowarzyszenia Krytyka Polityczna (Foto: M. Dembiniok)

Dla Cieszyna i jego mieszkańców grudzień 2007 roku był powrotem do wielowiekowej historii jednego, wspólnego miasta. Podczas świętowania burmistrz Cieszyna Bogdan Ficek i jego czeski odpowiednik Vit Slováček, burmistrz Czeskiego Cieszyna, podpisali wspólny dokument, tzw. Deklarację Cieszyńską, w której podkreślano, że niezależnie od narodowości, wyznania i przekonań politycznych najważniejszą kwestią jest rozwój i pogłębianie polsko-czeskiej współpracy na Śląsku Cieszyńskim, przypominając zarazem, że region ten przez stulecia istniał jako wielonarodowy organizm, na rozwój którego wpływali Polacy, Czesi, Słowacy, Niemcy i Żydzi. Otwarcie granic zlikwidowało kolejki i poniżające kontrole celne na mostach granicznych. Wczorajszy przestępca przemycający czeskie trampki lub piwo nagle mógł legalnie przenosić towary zakupione po drugiej stronie Olzy.

Tablica graniczna z podpisami uczestników „nocy szengeńskiej w Cieszynie” (Foto: K. Firla). Źródło: Muzeum Śląska Cieszyńskiego

Poza możliwością nawiązywania kontaktów, swobodnego odwiedzania rodziny czy robienia zakupów przez cieszynian, otwarcie granic stwarzało wyjątkowe okazje do współpracy ludzi, przedsiębiorców i samorządów. Cieszyńskie firmy budowlane znalazły zlecenia po czeskiej stronie. Sławni stali się wytwórcy mebli kuchennych, masowo kupowanych przez Czechów, a cieszyńskie targowiska ściągały klientów nawet ze Słowacji.

Wojewoda Śląski Zygmunt Łukaszczyk przekazuje fragment granicznego szlabanu dla Muzeum Śląska Cieszyńskiego (20 II 2008 r.) (Foto: Zbiory MŚC)

Możliwość swobodnego przekraczania granic stworzyła nowe warunki do współpracy samorządów Cieszyna i Czeskiego Cieszyna. Po działaniach kulturalnych prowadzonych przez Stowarzyszenie Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie i Muzeum Ziemi Cieszyńskiej w Czeskim Cieszynie oraz Domu Narodowego i Kulturního Střediska przyszedł czas na współpracę gospodarczą. Już wcześniej, bo w 1999 roku, znakomitym pomysłem przynoszącym profity było powołanie Euroregionu Śląsk Cieszyński, dzięki któremu obie strony mogły pozyskiwać znaczące fundusze europejskie. Niech za dowód rzeczywistej współpracy samorządów Cieszyna i Czeskiego Cieszyna posłużą przykłady realizacji kilku znaczących projektów.

INFO TESSIN II (Wnioskodawca: Gmina Cieszyn, Partner: Město Český Těšín) Wieloletnia współpraca Cieszyna i Czeskiego Cieszyna w zakresie podnoszenia poziomu atrakcyjności turystycznej miast po obu stronach granicy tym razem przybrała formę projektu „Info Tessin II”, stanowiącego kontynuację projektu „Info Tessin”, którego celem była publikacja wspólnych materiałów promocyjnych obu miast. Projekt „Info Tessin II” promował turystyczne walory Cieszyna i Czeskiego Cieszyna przy pomocy nowoczesnego narzędzia – przewodnika turystycznego Cieszyn / Tesin4mobile współpracującego z systemem GPS. Bezpłatna aplikacja zawierała fotografie wraz z krótkimi opisami zabytków i innych atrakcji turystycznych, trasy spacerowe, kalendarz imprez i przydatną polsko-czeską bazę adresową. Wybrane atrakcje oznakowane zostały kodem QR, umożliwiającym pobranie informacji ze strony www.visitcieszyn.com. Natomiast użytkownicy Androida mogą korzystać z wersji mówionej. W ramach realizacji projektu wydrukowany został ponadto przewodnik w pięciu wersjach językowych, zawierający także krótki opis wspólnych działań realizowanych w obrębie projektu Ogród dwóch brzegów oraz nakręcony film promocyjny, ukazujący atrakcyjność obu miast. Promocja projektu prowadzona była przez rozpowszechnianie wykonanych gadżetów. Projekt ten był przełomowym krokiem w nowoczesnej promocji miast.

Dwa miasta – jedna tradycja (Wnioskodawca: Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Partner: Muzeum Těšínska) Celem projektu była prezentacja historii, wspólnej tradycji i kultury obu Cieszynów i Śląska Cieszyńskiego. Projekt miał na celu zbliżenie mieszkańców regionu oraz uświadomienie im wspólnego dziedzictwa kulturowego, a to poprzez prezentację w formie wystaw, imprez oraz różnego rodzaju działań. Przez zorganizowanie zespołowych przedsięwzięć oba muzea chciały wszczepić mieszkańcom regionu zwyczaj odwiedzania instytucji kultury po obu stronach Olzy. Poza oddziaływaniem edukacyjnym projekt miał również wkład w promocję turystyczną Śląska Cieszyńskiego. Katalogi wydane przy okazji realizacji projektu wzbogaciły publiczne zbiory biblioteczne na całym obszarze Śląska Cieszyńskiego.

Muzeum otwarte na świat (Wnioskodawca: Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Partner: Muzeum Těšínska) Projekt miał na celu głównie digitalizację wszystkich eksponatów wchodzących w skład działu fotografii i ekspozycji stałej oraz prezentację jej efektów na stronie internetowej Muzeum Śląska Cieszyńskiego. W ramach przedsięwzięcia został stworzony specjalny program do archiwizacji opracowanego materiału oraz wirtualnego zwiedzania nie tylko ekspozycji stałej, ale i magazynów. Projekt realizowany był we współpracy z Muzeum Těšínska w Czeskim Cieszynie. W zamian za pomoc pracownicy Muzeum Śląska Cieszyńskiego wykonali dla swojego przygranicznego partnera wirtualną wycieczkę po ekspozycji oraz digitalizację wybranych eksponatów w formie zdjęć obrotowych, co zostało udostępnione na stronie internetowej Muzeum Těšínska. (www.muzeumcieszyn.pl, https://www.muzeumct.cz)

Transgraniczne Centrum Wolontariatu i wsparcia imprez (Wnioskodawca: Gmina Cieszyn, Partner: Město Český Těšín) Transgraniczne Centrum Wolontariatu i Wsparcia Imprez (TCW) to projekt zrealizowany przez Gminę Cieszyn. Głównym jego celem było przeszkolenie grupy młodych ludzi do pełnienia roli wolontariuszy wspomagających różnorodne przedsięwzięcia w Cieszynie i Czeskim Cieszynie, a także organizujących dzięki zdobytym kompetencjom własne inicjatywy w przestrzeni miasta. Do tego celu powołane zostało biuro TCW, które prowadzi szkolenia i warsztaty dla młodych ludzi oraz pomaga im w przygotowaniu i realizacji własnych https://www.muzeumct.cz pomysłów. Oprócz wsparcia dla dużych imprez kulturalnych, sportowych czy różnych akcji społecznych TCW, zarząd wolontariatu szkolił się dodatkowo, poznając podstawy języka czeskiego, który umożliwił im lepszą komunikację z młodzieżą z Czeskiego Cieszyna, gdyż projekt miał charakter transgraniczny. Część działań zrealizowano w czeskich i cieszyńskich szkołach średnich, gdzie wolontariusze mieli okazję, by uczestniczyć w warsztatach integrujących młodych Polaków i Czechów. Dodatkowym efektem projektu były materiały informacyjne w formie dwóch polsko-czeskich podręczników opisujących metodykę realizacji całego projektu oraz procedury realizacji imprez w Cieszynie i Czeskim Cieszynie.

Analiza możliwości przywrócenia tramwaju jako atrakcji turystycznej Cieszyna i Czeskiego Cieszyna (Wnioskodawca: Gmina Cieszyn, Partner: Město Český Těšín) Celem projektu było przygotowanie wieloaspektowej analizy społeczno-ekonomiczno-technicznej alternatywnych modeli przywrócenia połączenia tramwajowego na obszarze przygranicznym partnerskich miast Cieszyna i Czeskiego Cieszyna. Podczas analizy przeprowadzona została inwentaryzacja niezbędnych prac inwestycyjnych, które planowane będą w ujęciu krajowym i transgranicznym. Wieloaspektowe rozważanie obejmowało także możliwości stworzenia oferty turystycznej mającej na celu zwiększenie ruchu turystycznego w oparciu o nowy produkt turystyczny lub wybrany zakres i formę jego wykorzystania (realizacji). Przygotowywana analiza była punktem wyjścia do rozmów o przyszłości transgranicznego połączenia tramwajowego jako unikatowej atrakcji turystycznej łączącej śródmieścia obu partnerskich samorządów.

Strefa Działań Wspólnych (Wnioskodawca: Město Český Těšín, Partner: Gmina Cieszyn) Celem projektu była aktywizacja i wzmocnienie integracji obu partnerskich samorządów (Czeskiego Cieszyna i Cieszyna), rozwój współpracy wśród ich wydziałów i referatów odpowiedzialnych za promocję, kulturę i sport, a także miejskich instytucji kultury i sportu oraz pozostałych organizacji działających na terenie obu partnerskich miast. Założono, że środkami, które przyczynią się do osiągnięcia celu przedsięwzięcia będą: - stworzenie transgranicznej sieci kooperacji Strefy Działań Wspólnych / Zóny společných aktivit – łączącej działalność wydziałów i referatów odpowiedzialnych za promocję, kulturę i sport obu partnerskich miast, - rozpoznanie własnych doświadczeń w zakresie wspólnej promocji oraz możliwości budowania wzajemnych więzi i nowych, wspólnych inicjatyw, - study walk po miejskich instytucjach kultury i sportu z udziałem pracowników wydziałów odpowiedzialnych za promocję, kulturę i sport z obu miast, a także członków Komisji Oświaty, Kultury i Sportu oraz Komisji Kultury i Komisji Wychowania Fizycznego, - stworzenie mechanizmu pomocy przy współpracy w postaci polsko-czeskiej bazy danych instytucji, NGOs i pozostałych organizacji działających na terenie obu partnerskich miast, w efekcie których powstanie wspólny, tłumaczony na oba języki kalendarz i dwujęzyczne ulotki promujące wydarzenia organizowane przez miasta Cieszyn i Czeski Cieszyn - stworzenie wspólnych gadżetów, które promować będą współpracę transgraniczną obu partnerskich miast. Ich dystrybucja odbywać się będzie w czasie wydarzeń uwzględnionych w kalendarzu wspólnych imprez.

Bezpieczny rower (Wnioskodawca: Město Český Těšín, Partner: Gmina Cieszyn) Celem projektu był rozwój współpracy, wymiana i udostępnienie informacji oraz baz danych, a także wymiana doświadczeń pomiędzy Strażą Miejską z Czeskiego Cieszyna a Strażą Miejską z Cieszyna. Dzięki realizacji projektu nastąpił rozwój transgranicznego partnerstwa, które obejmuje dzielenie się dobrymi praktykami, nowymi rozwiązaniami i spojrzeniem na temat. Kolejnym celem było zwiększenie świadomości mieszkańców o nowym i efektywnym sposobie zapobiegania przestępczości (znakowanie rowerów) oraz wydarzeniach ukierunkowanych na prewencję i zwiększenie bezpieczeństwa wśród rowerzystów. Podczas spotkań mieszkańcy zostali poinformowani np. o różnych zasadach ruchu drogowego w obu państwach.

Ciesz się Cieszynem – Ogród dwóch brzegów – projekt zrealizowany przez Cieszyn w partnerstwie z Miastem Český Těšín w ramach IW INTERREG III A Czechy – Polska. Jego celem było stworzenie studium urbanistycznego oraz strategii rozwoju obszaru przygranicznego, które przyczynią się do zrównoważonego i kompleksowego rozwoju działań rekreacyjnych i do zwiększenia atrakcyjności obu miast. Nowatorskie było wspólne transgraniczne podejście do partnerskiej realizacji projektu w oparciu o konsultacje społeczne, jak również korzystanie z doświadczeń współpracy – realizowanej w tym zakresie – na pograniczu francusko-niemieckim. Dlatego przeprowadzono inwentaryzację obszaru obu miast położonych po dwóch stronach Olzy wskazując najważniejsze elementy zagospodarowania. Wykonano studium urbanistyczne oraz plan strategii rozwoju. W wyniku polsko-czeskich konsultacji ustalono katalog priorytetowych projektów do wspólnej realizacji zakładający utworzenie trasy łączącej rynki obu miast wraz z budową mostu europejskiego, zagospodarowanie terenu dojść do mostu, budowę kładek dla pieszych i rowerzystów, rewaloryzację parku na Górze Zamkowej i Parku Masarykovy sady, utworzenie pętli trasy rowerowej wzdłuż obu brzegów Olzy, zagospodarowanie terenów zielonych na miejsca sportowo-rekreacyjne. Dziś widać jak zostały wykorzystane opracowane wcześniej dokumenty, gdy patrzymy na efekty uzupełniających się projektów, dla których punktem wyjścia był projekt Ciesz się Cieszynem – Ogród dwóch brzegów:

Kładka sportowa dla pieszych i rowerzystów łącząca brzegi Olzy (Foto: M. Dembiniok)

- Projekt: Revitalpark 2010 zrealizowany w ramach POWT RCz-RP 2007-2013. Efekty projektu to m.in. kompleksowa rewaloryzacja Góry Zamkowej wraz z podzamczem w Cieszynie wraz z pielęgnacją drzewostanu na stokach Góry Zamkowej. Na nadbrzeżu Olzy zbudowano mur oporowy oraz wielofunkcyjny pawilon Noiva. Zagospodarowano park Masarykovy sady. Elementem łączącym funkcjonalnie i architektonicznie tereny objęte projektem po obu stronach rzeki jest Most Przyjaźni, który został poddany modernizacji, dzięki czemu zyskał nowe oświetlenie oraz iluminację budynku zamku.

- Projekt: SportPark – Park Sportowy zrealizowany w ramach POWT RCz-RP 2007-2013. Zrewitalizowano i rozbudowano wówczas parki: Pod Wałką w Cieszynie i Adama Sikory w Czeskim Cieszynie, położone nad graniczną rzeką Olzą. Powstała m.in. ścieżka pieszo-rowerowa w Parku Pod Wałką i Parku Adama Sikory, stanowiąca element pętli rowerowej trasy biegnącej w obu miastach. W parkach powstały m.in. place zabaw, ścieżki dla pieszych, mała architektura oraz miejsce piknikowe.

- Projekt: SportMost – Most Sportowy zrealizowany w ramach POWT RCz-RP 2007-2013. Wybudowano wtedy nad rzeką Olzą kładkę sportową dla pieszych i rowerzystów, zbudowano najazd na kładkę z chodników wzdłuż rzeki Olzy. Kładka i trasa rowerowa zostały oświetlone.

- Projekt: Ogród dwóch brzegów 2013-2015 został zatwierdzony do dofinansowania w ramach POWT RCz-RP 2007-2013. Projekt połączył zrewitalizowane w czasie wcześniejszych projektów obszary ciągami pieszo-rowerowymi wzdłuż Olzy, które są przedłużeniem ścieżek rowerowych utworzonych na terenach rekreacyjno-sportowych. W ten sposób powstała duża pętla pieszo-rowerowa biegnąca w obu miastach. Obszar objęty projektem jest miejscem spotkań i spacerów mieszkańców i turystów, których przyciąga Cieszyńska Wenecja – ciąg kamienic usytuowanych nad kanałem Młynówki. Zmodernizowano także umocnienia brzegów kanału Młynówki, uzupełniono obszar o ścieżki pieszo-rowerowe, małą architekturę, wprowadzono charakterystyczne oświetlenie kanału i miejsc spacerowych, przeprowadzono modernizację i budowę placów zabaw.

Wielofunkcyjny pawilon AVION nad brzegami Olzy (Foto. M. Dembiniok)

Istotnym przejawem współpracy polsko-czeskiej w Euroregionie Śląsk Cieszyński - Těšínské Slezsko, który oba miasta współtworzą i stanowią jego serce, jest wykorzystanie przykładów dobrej praktyki współpracy partnerskich instytucji pogranicza francusko-niemieckiego. Przy realizowaniu mikroprojektów kładziono szczególny nacisk na promocję wykonanych przedsięwzięć, jak również na próbę „transferu wtórnego” podobnych realizacji do innych polsko-czeskich partnerstw projektowych.

Program generuje kolejne pomysły przedsięwzięć oraz projekty, które nie są jego składowymi elementami, ale w sposób bezpośredni do niego nawiązują lub wpisują się w jego założenia wzmacniając ich koordynację. Ważną cechą tych działań jest ich oddolny, pozarządowy charakter, który pozwala na włączenie w ten Program reprezentantów innych sektorów, już nie tylko władzy publicznej. Dzięki temu cały obszar, którego Program dotyczy i z którym sąsiaduje, staje się jedną spójną całością i prawdziwą wizytówką obu miast.

Tekst oparty na materiałach uzyskanych dzięki uprzejmości Euroregionu Śląsk Cieszyński i SRiWR OLZA.