Olza w cieszynie

Regulacje i powodzie

Wacław Gojniczek

Z wylewami wezbranych rzek człowiek miał do czynienia od zarania dziejów. Bliskość Beskidów, gdzie znajdują się źródła Olzy i wielu jej dopływów, miała wpływ na powodzie, kiedy nadmiar wody występował z koryta rzeki i rozlewał się na terenach nadbrzeżnych, np. wiosną z roztopów śniegu, przynosząc zniszczenia materialne, a nawet śmierć. Śląsk Cieszyński, a także jego stolica, znajdują się na obszarze, gdzie pojawiają się również tzw. powodzie błyskawiczne, które są wynikiem bardzo intensywnych opadów, kiedy ze względu na ukształtowanie terenu woda nie ma możliwości łatwego spłynięcia. Zagrożenie powodziowe nie powodowała tylko Olza, ale również jej dopływy przepływające przez Cieszyn i Czeski Cieszyn.

Olza od samych początków istnienia grodu, a potem i miasta, spełniała ważną rolę w życiu mieszkańców, zapewniała pracę młynów, kuźni i foluszy; jej wody były wykorzystywane przez rzemieślników takich jak garncarze, farbiarze, łaziebnicy i inni. Stanowiła ważny element systemu obronnego zamku i miasta. Rzeka niosła również problemy. Deszcze i gwałtowne roztopy podnosiły jej poziom zalewając nadbrzeżne tereny i niosąc zniszczenia. Zmienność poziomu rzeki ograniczała aktywność gospodarczą w jej najbliższym sąsiedztwie, czego przykładem jest powolny rozwój przedmieścia Przykopy. Z całą pewnością most przy zamku był wielokrotnie zrywany, przez co utrudniona była komunikacja.

Informacje o najstarszych powodziach odnaleźć można w starych kronikach i archiwaliach. W 1662 roku spadł wielki śnieg, którego następstwem była powódź. Kolejna znana powódź miała miejsce w 1737 roku. Z 1751 roku pochodzi informacja, że w górach spadł wielki śnieg, którego skutkiem były wylewy Olzy. Jedna z najpoważniejszych powodzi miała miejsce w 1771 roku; wtedy to wody Olzy zalały cieszyńskie przedmieście Kamieniec (dzisiaj centrum Czeskiego Cieszyna) oraz Małą Łąkę. W sierpniu 1803 roku miało miejsce oberwanie chmury, w wyniku czego wezbrały Olza, Bobrówka i zapewne Puńcówka zalewając przedmieścia Frysztackie, Przykopę i Kamieniec. Z wszystkich okolic najbardziej ucierpiały pobliskie Boguszowice. Poważnie uszkodzony został most pod zamkiem, a woda zerwała dwa mosty na Bobrówce. Na terenie dzisiejszego Czeskiego Cieszyna, w miejscu gdzie kiedyś była drukarnia Karola Prochaski, znajdował się skład soli, który został zalany, w wyniku czego przeniesiono go na ulicę Solną (w miejsce, gdzie dzisiaj znajduje się supermarket Intermarché). Skład soli w nowym miejscu sąsiadował z targiem bydlęcym, a obok mieściła się gospoda Pod Basem. Wiadomości o wylewach Olzy w prasie cieszyńskiej z drugiej połowy XIX i XX wieku potwierdzają, że poziom wody sięgał czasami schodów przy furcie miejskiej, czyli dzisiejszej Młyńskiej Bramie. Z tego względu obszar ten nie był intensywnie wykorzystywany do działalności gospodarczej, z wyjątkiem rolnictwa.

Po II wojnie światowej alarmy powodziowe, a także wylewy Olzy i innych cieków wodnych w obu miastach, występowały regularnie co kilka lat. Jednak nie zawsze tylko Olza przynosiła zniszczenia, w sierpniu 1955 roku wystąpiła z brzegów Bobrówka i zalała kilka ulic w Cieszynie. W XX wieku najbardziej tragiczna dla Cieszyna powódź miała miejsce latem 1970 roku, kiedy w dniu 17 lipca przez wezbrane wody Olzy zerwany został Most Wolności, o uratowanie którego starali się cieszyńscy strażacy. Mostu nie zdołano ocalić, ale 5 strażaków straciło życie. To tragiczne wydarzenie upamiętnia okolicznościowo tablica umieszczona na dawnym budynku granicznym. W miejscu zniszczonego mostu powstał most tymczasowy, ale i on już dwa lata później został zniszczony przez powódź.

Regulacje

Pierwszą inwestycją przeprowadzoną i zapewne sfinansowaną przez władze miejskie było przekopanie za zgodą księcia kanału, którym płynęła woda z Puńcówki oraz Olzy od istniejącego do dziś tzw. III jazu w Lasku Miejskim, następnie wzdłuż podstawy wzniesienia, na którym zbudowano miasto, po czym opływała Górę Zamkową, aż do miejsca, gdzie kończy się dzisiaj ulica Bednarska, i gwałtownie skręcała, aby w okolicach dzisiejszego mostu połączyć się z Bobrówką. Obecnie kanał kończy się za Górą Zamkową i skierowany jest przez teren Browaru Brackiego i Energetyki Cieszyńskiej, a następnie wpada do Bobrówki. Dawniej, tj. co najmniej do połowy XIX wieku, kanał opływał cieszyńską Górę Zamkową od strony północnej, a potem od wschodu, następnie ostro zakręcał na wschód i po kilkudziesięciu metrach łączył się z Bobrówką na wysokości dzisiejszego mostu przy ulicy Zamkowej. Kanał ma długość 3690 m, jego szerokość jest zmienna i wynosi od 1,5 do 11 m. Na starych planach Cieszyna widać, że kiedyś w początkowym odcinku pomiędzy Olzą a Puńcówką istniały trzy kanały Młynówki. Dzisiaj są dwa, na jednym z nich utworzono zalew kajakowy i oba kończą bieg w Puńcówce, z której wychodzi już tylko jeden, ten opisany wyżej. Rów nazywano gwarowo Przykopą lub Młynówką, w początkach XVII wieku Wielką Młynówką, w języku niemieckim to Mühlgraben, zaś po czesku Přikopa. W późniejszych wiekach w ten sposób nazywano obszar pomiędzy murami miejskimi a rzeką Olzą, następnie była to nazwa przedmieścia i w końcu dzielnicy. Kanał Młynówka powstał w średniowieczu, możliwe jest, że w XIV wieku, ale pierwsza wzmianka potwierdzona źródłowo pochodzi dopiero z lat sześćdziesiątych XV wieku. Z lat 1526-1528 zachowała się księga rachunkowa Cieszyna, w której odnotowano wydatki poniesione przez władze miejskie na jego czyszczenie. Za rządów Jana z Pernsteinu, w latach 1528-1545 opiekuna małoletniego księcia Wacława III Adama, doszło do zwolnienia mieszczan cieszyńskich z obowiązku czyszczenia Przykopy. Niewątpliwie kanał ten spełniał dwie funkcje: po pierwsze był jednym z elementów systemu obronnego miasta, a po drugie dostarczał wody dla zbudowanych nad nim obiektów użyteczności publicznej: Wielkiego Młyna, łaźni i kuźni oraz zlokalizowanych pod zamkiem (dzisiaj to teren browaru) Małego Młyna, kuźni miedzianej i folusza.

Powtarzające się na terenie Cieszyna i Czeskiego Cieszyna problemy z wylewami dopływów Olzy wymusiły na władzach miejskich konieczność uregulowania rzeczek przepływających przez miasta. Po polskiej stronie w latach 1970-1975 zdołano uregulować jedynie kilka odcinków Bobrówki, inwestycjom tym towarzyszyła rozbudowa infrastruktury drogowej. Wtedy też na tej rzeczce powstały dwa mosty na terenie Mnisztwa. Od wielu lat władze Czeskiego Cieszyna finansują wzmacnianie brzegu Olzy.

Powódź w Cieszynie, po 1945 roku (Zbiory Muzeum Śląska Cieszyńskiego)